Kennismaking met Jelmer

De vloot laat Pointe Saint-Mathieu achter zich en steekt de Golf van Biskaje over. Eén Friese pelgrim in het bijzonder zal vanwege zijn eigen ervaring met hosties nog herhaaldelijk terugdenken aan de schipbreuk en het wonder dat achter hen ligt. Ik noem hem Jelmer en zijn verhaal wordt verteld door Caesarius van Heisterbach in de Dialogus Miraculorum: 
 

Er leefde in dat gebied een Fries, kampvechter van beroep, die telkens wanneer hij uit de taveerne dronken naar huis ging zijn vrouw op slagen en allerlei pesterijen onthaalde. Op een keer hield zij zich uit vrees voor haar man ziek, en opdat men niet zou merken dat ze simuleerde, liet ze om het Lichaam des Heren vragen. Bij de komst van de priester liep de kampvechter met een kroes bier in de hand beschonken op hem toe en drong aan op een dronk. De priester antwoordde: 'Ik draag het Lichaam des Heren, ik mag nu niet drinken'. De Fries ontstak in woede en sloeg met zijn kroes tegen de pyxis. Alle hosties vlogen eruit en kwamen verspreid op de stenen terecht. Maar de vrouwen die daar bijeen waren om troost te geven, zagen op elk van de hosties iets als een stralende ster. Jammerend en boos verzamelde de priester ze weer in de pyxis en ging weg.

De Fries werd door de landdeken van de streek gedagvaard en geëxcommuniceerd, maar hij maakte zich daar niet druk om. Ten lange leste werd hij gedwongen om, nadat hij voor deze ernstige heiligschennis het kruis had aangenomen, met de voornoemde priester, die hetzelfde had gedaan, naar Rome te gaan. Hij biechtte zijn zonden aan paus Honorius, die hem als boetedoening oplegde naar overzee (het Heilige Land) te gaan en daar drie jaar gewapend Christus te dienen. Om kort te gaan: Allebei gingen ze overzee, en allebei vonden ze voor Damiate de dood.

Hiermee is het verhaal nog niet ten einde, want Caesarius vertelt ook hoe Friesland na de dood van de kampvechter getroffen wordt door een grote overstroming. Vervolgens laat Maria in een visioen weten dat dit de schuld is van de kampvechter. Voor zijn dood heeft hij namelijk geen berouw getoond voor zijn zonden. Ceasarius merkt nog wel op dat er een getuige is die beweert dat de kampvechter voor vertrek wel degelijk alle uiterlijke tekenen van berouw vertoonde. Maar toch hecht hij uiteindelijk meer geloof aan de verklaring van de heilige Moeder Gods. 

Dit aangrijpende verhaal geeft een prachtige inkijk in sfeer die de Vijfde Kruistocht omgeeft. De geestelijke wereld is een realiteit. Gods heiligheid en zijn toorn liggen dicht bij elkaar. En een individu kan een verpletterend zware Hemelse last op zijn schouders te dragen krijgen. Stel je voor! Met één zonde stort deze kampvechter een heel volk in het ongeluk.

Bij het schrijven van mijn scenario is dit verhaal één van mijn uitgangspunten geweest. Zoals gezegd, heet mijn hoofdpersoon Jelmer en hij vertoont enige gelijkenis met de kampvechter van Caesarius: 

Jelmer is een hoofdeling uit Bedum. Zijn karakter is diep geworteld in de Friese vete-cultuur. Hij geeft met harde hand leiding aan een groep stoere strijders. Zijn status als krijgsheer stort in wanneer hij in een dronken bui een priester mishandelt. Hij wordt geëxcommuniceerd en zijn vrouw verlaat hem. In de Kruistocht ziet Jelmer een kans om boete te doen voor zijn zonden. Dat de rest van de kruisvaarders zich minder bekommert om de heiligheid van de onderneming, grijpt Jelmer diep aan.

Met deze Jelmer trek ik nu al jaren op. Bij het schrijven van het scenario heb ik hem door en door leren kennen. Soms had ik een scène bedacht, maar dan liep de boel ineens vast. Dan lukte het mij niet om Jelmer de juiste dingen te laten zeggen of doen, om het verhaal rond te krijgen. Uiteindelijk bleek dan vaak dat ik niet voldoende rekening had gehouden met Jelmers karakter en zijn kijk op de dingen. Pas als ik daar dan bij stil stond, kwam het verhaal weer op gang; vaak heel anders dan ik eerst bedacht had.

En het gekke was, ik kende Jelmer wel van binnen, maar nog niet van buiten. Pas vorige week heb ik hem voor het eerst recht in de ogen gekeken. Roelof Wijtsma maakte een schets van Jelmer en ik wist gelijk dat dit de man is, met wie ik al die tijd heb op gereisd.

(Jelmer van Bedum. Getekend door Roelof Wijtsma)